Energieke toetsentovenaar

Joe Zawinul (1932-2007)

Pianist Joe Zawinul bracht de fusion in de jazzmuziek. De excentrieke toetsenman schreef talloze kleurrijke composities. Hij overleed vanochtend, in Wenen.

Twee maanden terug was toetsenist/organist Joe Zawinul voor het laatst in Nederland te beluisteren, op het North Sea Jazz Festival. Daar vierde hij, na een eerder concert in maart in Zoetermeer, het twintigjarige bestaan van zijn band Zawinul Syndicate. Alles klopte in die zinderende show met muzikanten uit alle continenten: warme klanken, verrassende cross-over jazz en zichtbaar speelgenot tussen de musici. Zij hielden hun blik onophoudelijk gericht op de toetsentovenaar, die ondanks zijn rolstoel nog opvallend energiek was.

Joe Zaniwul leed aan kanker. Een maand geleden werd hij opgenomen in een ziekenhuis in zijn geboorteplaats Wenen. Daar is de synthesizerspecialist, een van de belangrijkste architecten van de jazz, vanmorgen op 75-jarige leeftijd overleden.
Josef Erich Zawinul, een Europeaan die vanaf 1959 jazz leerde in Amerika, was een expressieve, bevlogen musicus die geen moment onbewaakt liet ‘klanken te construeren’. Hij was een muzikale alleseter, wars was van opgelegde grenzen aan creativiteit. De excentrieke toetsenman schreef tal van kleurrijke composities. Zijn nieuwsgierigheid dreef hem naar nieuwe inzichten in de muziek, naar de fusion. Zawinuls moderniseringen vergrootten het jazzpubliek. Fusion werd een respectabele muzieksoort.

Aan het begin van de jaren zestig, tijdens zijn tienjarige verblijf in het kwintet en sextet van Cannonball Adderley, introduceerde de Oostenrijker de elektrische piano al in de jazz. Dat was aanvankelijk tegen de zin van leider Adderley, maar Zawinuls frisse aanpak maakte hem een opvallende gangmaker.

Trompettist Miles Davis zag in Zawinuls elektrische piano de toekomst en legde in 1969 dankzij Zawinuls compositie In a Silent Way het fundament voor de nieuwe jazzstroming fusion. Met saxofonist Wayne Shorter richtte Zawinul in 1971 de fusiongroep Weather Report op. Het was een eerste platform om etnische grooves te verwerken in zijn muziek.

Na het opbreken van de Weather Report in 1985 formeerde hij Syndicate, een steeds wisselend ensemble met muziekinvloeden uit alle windstreken. Tegenwoordig zijn de invloeden van de wereldmuziek in de jazz nauwelijks meer te scheiden, maar het was Zawinul die met zijn jazzfusion en -rock de weg naar vele etnische muzieksoorten wees. Hij reisde de hele wereld over om met zoveel mogelijk musici uit andere culturen te spelen, onder wie de Portugese zangeres Maria João.

Zawinul won de jazzpolls van het belangrijke Amerikaanse muziekblad Down Beat maar liefst achtentwintig keer als beste toetsenist. In 2004 richtte hij een eigen jazzclub in Wenen, waar hij een jaar later zijn laatste cd Brown Street met de WDR Big Band opnam.

Door Amanda Kuyper
NRC Handelsblad 11 september 2007